Przyzwyczajeni jesteśmy, iż Biegły uczestniczy w tych kościelnych procesach o nieważność małżeństwa, które przebiegają z tytułu wady zgody w postaci niezdolności natury psychicznej (kan. 1095 KPK), przeszkody impotencji (kan. 1084 KPK), bądź w trakcie procesu o rozwiązanie małżeństwa zawartego a niedopełnionego. Tymczasem wydaje się, iż dobrze byłoby, aby poszerzyć Jego udział przy innych tytułach, o ile to byłoby zasadne. I w tym momencie nie chodzi o taką Jego formę aktywności, o której przy okazji innych rozważań (w kontekście pomocy dla Stron procesowych; przy ew. pojednaniu itp.), co o Jego pomoc przy wydaniu wyroku przez Sędziów, stąd użyty termin w temacie: „nadzwyczajny” udział (w znaczeniu nie udziału zwykłego). I tą kwestią zajmiemy się pokrótce w niniejszych rozważaniach.

Pierwszą grupą wad jest grupa dotycząca błędu. Chodzi o błąd co do małżeństwa (kan. 1096 KPK), co do osoby współmałżonka (kan. 1097 §1 KPK). Chociaż wydawać by się mogło, iż Ekspert przy tych przyczynach nie będzie miał, kolokwialnie mówiąc, dużego pola do popisu, to mimo wszystko może okazać się On pomocny. Odnośnie błędu prawnego, to pomoc Jego mogłaby polegać na wyjaśnieniu, biorąc pod uwagę okoliczności przede wszystkim miejsca, czym taki błąd został spowodowany (podobnie można wnioskować przy błędzie odnośnie istotnych przymiotów małżeństwa oraz sakramentalności: kan. 1099 KPK). Natomiast, gdy miejsce w żadnym razie nie tłumaczy jakoś tej ignorancji, pomoc Jego polegałaby na wyjaśnieniu, może nawet na podłożu psychologicznym, przyczyny tej niewiedzy/przyczyny dla tego błędu. Jak widać zaledwie już na tym przykładzie, to niekoniecznie chodzi tylko o Biegłego w zakresie psychologii/psychiatrii, ale i kompetentnego w innej dziedzinie; po drugie, przez Jego udział może nastąpić rzucenie całkiem nowego światła na sprawę, co w konsekwencji może doprowadzić do nawet rozszerzenia przedmiotu sporu o nowy prawny tytuł. Odnośnie błędu co do przymiotu osoby (kan. 1097 §2 KPK), to można wysunąć podobny wniosek, co powyżej, o przyjęciu takiej aktywności przez Eksperta, dzięki której wyjaśniłoby się na jakiejś płaszczyźnie istnienie tego źródła dla zajścia tegoż tytułu. W podobnym tonie można mówić przy tzw. zgodzie warunkowej (kan. 1102 KPK).

Inną funkcję Biegłego upatruję przy tych defektach małżeńskiego konsensu, które „zahaczają” o tzw. mijanie się z prawdą. Chodzi mianowicie o: podstępne wprowadzenie w błąd (kan. 1098 KPK) oraz o jakiś rodzaj symulacji (kan. 1101 KPK). Także i tym razem niemówienie prawdy w kontekście tego, co ma się wydarzyć (zawarcie małżeńskiego związku) może dać asumpt do zastanowienia się dzięki Ekspertowi: czy czasem nie jest to powiązane z jakąś nieprawidłową osobowością, co przyczyniłoby się do wprowadzenia do procesu nowej przyczyny. Nie ma większego problemu, gdy proces przebiega z kilku przyczyn, ale nawet i wówczas, wyjaśnienie kłamstwa np. nieprawidłową osobowością, stanowi o wzmocnieniu i przewadze jednego tytułu nad drugim, słowem stanowi pomoc dla wyrokujących Sędziów.

Dużą rolę Biegły może odegrać również wtedy, gdy małżeństwo zawierane jest na skutek przymusu oraz bojaźni (kan. 1103 KPK). Gdyż być może, owa bojaźń bardziej wynika z zaburzonej osobowości aniżeli z przymusu, co, w sytuacji objęcia przez proces tylko jednej przyczyny, w tym przypadku objęcia go przez przymus i bojaźń, może on zakończyć się wydaniem wyroku negatywnego.

To konkretne przykłady stanowiące pretekst do spojrzenia na sprawę w kontekście kilku przyczyn równocześnie, jak i będące naukowym wyjaśnieniem pewnych postaw/zachowań. Ale nie tylko wówczas Ekspert ma jakąś funkcję. I tak odnotowuje się, iż, gdy Strona/Strony, Świadek/Świadkowie zeznają po raz drugi to Ich zeznania są jakby inne od tych pierwszych; czasami wyolbrzymiają pewne fakty – w zależności od przyczyny – i nie chodzi bynajmniej w tym momencie o stworzenie przez siebie warunków do uzyskania pomyślnego wyroku. Także i w tych momentach Biegły wyczulony na pewne mechanizmy może stanowić pomoc.

Jak widać na tych zaledwie kilku przykładach: dzięki udziałowi Biegłego proces może stać się jeszcze bardziej merytorycznym. Oczywiście ten środek dowodowy nie należy przeceniać, bowiem i Biegły może popełnić pewne błędy, które z kolei winny zostać podkreślone przez sam Sąd i wyjaśnione w sentencji Wyroku.

Na ten temat m. in. w:

W. Góralski, Matrimonium facit consensus. Z orzecznictwa Trybunału Roty Rzymskiej w sprawach o nieważność małżeństwa rozpoznanych z tytułów dotyczących zgody małżeńskiej (1991-2013), T. 2, Płock 2014.