NOWE możliwości w kościelnym procesie małżeńskim

Sama idea (tj. otwartość w prawie na nowe rozwiązania) swojego czasu została już przez nas poruszona i to przy różnych okazjach. Tym razem zwrócimy uwagę w stronę pominiętych przez nas tematów. Punktem odwoławczym będzie książka: Zalety oraz wady kanonicznego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Słuszną uwagę zwrócił Ks. prof. G. Erlebach (Prałat, Audytor Trybunału Roty Rzymskiej), iż są takie przyczyny, które kwalifikują sprawę do rozpatrzenia jej pod kątem nieważnego zawarcia związku, a które to przyczyny jednak nie są wyartykułowane wprost w KPK. Jedną z nich jest zawarcie małżeństwa przez osoby tej samej płci, bądź zawarcie go przez osobę po operacji zmiany swojej płci. Audytor wskazał na możliwości prowadzenia wówczas procesu z tytułu niezdolności natury psychicznej, jak i przeszkody impotencji.

Ja przy tym zatrzymałabym się przy innym wątku. Przyzwyczajeni jesteśmy zwykle do takiej sytuacji, że już w skardze/skardze wzajemnej Strona/Strony proponują jakieś tytuły nieważności małżeństwa. Tymczasem w nakreślonym powyżej przykładzie, chyba trudno jest wymagać od laika, aby ten wnioskował o inny tytuł, bądź inaczej: domyślał się innego, niż przedstawia to faktyczna sytuacja. Stąd dobrą praktyką jest nie tylko pomoc ze strony Sądowego Trybunału w prawnym dookreśleniu przyczyn, ale co więcej, taka pomoc, że gdy – mimo jasno i słusznie sformułowanego tytułu nieważności – Sąd widzi inną przyczynę, to winien ją po uzgodnieniu ze Stroną też wprowadzić. Bynajmniej nie chodzi o szukanie za wszelką cenę przyczyn, aby tylko wydać wyrok pozytywny, co o nie przedłużanie procesu (co ma miejsce, gdy nowy tytuł zostanie wprowadzony w trakcie jego trwania, bądź, gdy Strona zadecyduje o wszczęciu procesu od początku z nowego tytułu), a zatem chodzi o dobro Stron.

Kolejnym przykładem jest tytuł w postaci błędu co do przymiotu osoby. Audytor słusznie podniósł fakt nie objęcia przez ten kanon takiego przymiotu, który został określony negatywnie, suponując jednocześnie rozwiązanie w postaci denominacji treści dotychczasowego tytułu na: błąd co do przymiotu (nie zaś jak dotychczas: błąd co do przymiotu bezpośrednio i zasadniczo zamierzonego).

Rzeczywiście taka denominacja byłaby sporym ułatwieniem, na pewno lepszym aniżeli wprowadzenie nowej normy prawnej, a przez to nowego rodzaju błędu co do przymiotu osoby. Z drugiej zaś strony, wydaje się, iż także dotychczasowe sformułowanie w kanonie, w zarysowanej sytuacji, można rozumieć w znaczeniu pozytywnym, chociaż Strona/Strony mogą określać przymiot na zasadzie negatywnej, co jednak wymagałoby wyjaśnienia normy kanonu, na podstawie której prowadzony jest proces, w sentencji Wyroku, aby uniknąć jakichś wątpliwości czy zarzutów.

Kolejna kwestia dotyczy tzw. dwóch zgodnych wyroków (temat został poruszony przez Ks. dr. R. Kantora). I tak, jest przyjęte, iż nie mamy do czynienia z dwoma zgodnymi wyrokami, gdy dotyczą procesów z tego samego tytułu, ale obejmującego inne okoliczności (np. podstępne wprowadzenie w błąd co do różnych przymiotów), co oznacza o możliwości prowadzenia procesu z tego samego tytułu po jednym już zakończonym (wyrokiem negatywnym). Inna jednak sytuacja zachodzi wtedy, gdy proces przebiega przykładowo z tytułu wykluczenia potomstwa, zapada w nim wyrok negatywny, po czym Strona/Strony chce wnosić sprawę z tytułu wyrażenia woli warunkowej obejmującego potomstwo – w takiej sytuacji nie ma możliwości przyjęcia skargi, bowiem zachodzi ta sama podstawa prawna.

Reasumując, byłoby za wielką śmiałością wejście w polemikę z pewnymi wnioskami wysuniętymi przez Autorytety. Zobrazowane pokrótce sytuacje miały służyć natomiast ukazaniu, iż również w kościelnym procesie małżeńskim nie jest tak, iż wszystko jest wyjaśnione, dopracowane. Najważniejszym jest zatem – w przypadku niewiedzy/wątpliwości – szukanie właściwej odpowiedzi, aby „brnięcie w ślepo” nie odbyło się kosztem Stron.

Na ten temat m. in. w:

Zalety oraz wady kanonicznego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Materiały z ogólnopolskiego spotkania pracowników sądownictwa kościelnego w Gródku nad Dunajcem w dniach 12-14 czerwca 2011 roku, V ogólnopolskie Forum Sądowe, pr. zb. pod red. ks. T. Rozkruta, Tarnów 2012.