RECENZJA dot. mojej jednej z książek

– 113 –
Ius Matrimoniale
29 (2018) nr 3
DOI:10.21697/im.2018.29.3.07
Arletta Bolesta, Stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Kompendium dla katolików, Wydawnictwo eSPe, wyd. II,
Kraków 2017, ss. 352.
Praktyka sądowa pokazuje, że coraz więcej osób zgłasza się do
sądów kościelnych, by starać się o stwierdzenie nieważności swojego
małżeństwa. Powstają w Polsce liczne kancelarie prawa kanonicznego
oferujące takim osobom pomoc prawną, niejednokrotnie
zapewniając, że uda się osiągnąć zamierzony cel. Oprócz kancelarii
dostępne są książki opisujące kościelny proces o stwierdzenie nieważności
małżeństwa. Do nich zaliczyć można już drugie wydanie
książki autorstwa Arletty Bolesty Stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Kompendium dla katolików. Na okładce widnieje także napis:
Uwzględnia najnowsze zmiany w prawie kanonicznym. Jej pierwsze
wydanie miało miejsce w roku 2015, a owe zmiany to przede wszystkim
motu proprio papieża Franciszka z 8 września 2015 roku Mitis
Iudex Dominus, reformujące proces małżeński. Autorką publikacji,
jak można przeczytać na tylnej stronie okładki, jest doktor teologii,
adwokat kościelny w Polsce, Austrii i w Niemczech, pracująca w kancelarii
porad kościelno-prawnych. Nic nie wspomniano jednak o jej
wykształceniu kanonicznym, choć z podanej bibliografii wynika, że
w swoim dorobku naukowym posiada ona kilka pozycji dotyczących
prawa kanonicznego, w tym procesów małżeńskich. Procesowe
zaangażowanie Autorki każe domniemywać, że publikacja nie jest
tylko kolejną książką opisującą proces o stwierdzenie nieważności
małżeństwa kanonicznego, ale bazuje na doświadczeniu zdobytym
przede wszystkim w praktyce sądowej. Należy także zwrócić uwagę
RECEN Z J E I S PR A W O Z D A N I A
o. Marek Saj
– 114 –
na drugą część tytułu: Kompendium dla katolików. To zakłada, że
czytelnik katolik otrzyma w miarę pełną, ale podaną w skrótowy
sposób wiedzę o omawianej procedurze.
Książka, oprócz wprowadzenia (s. 5–7) i zakończenia (s. 337–340),
została podzielona na trzy tematyczne części, czasem nazywane przez
Autorkę rozdziałami, ale nie przypisano im żadnej tego typu nazwy.
Oznaczono je jako punkty 1, 2 i 3, zaś mniejsze wątki tematyczne przypisane
poszczególnym częściom czy rozdziałom nie są numerowane.
Część pierwsza, Prawo w teorii (s. 9–79), zawiera najważniejsze
informacje dotyczące kościelnego prawa małżeńskiego, tak materialnego,
jak i procesowego. Wbrew temu tytułowi, wiele poruszanych
tutaj wątków ma wymiar bardzo praktyczny. Omówiono 26 zagadnień
ujętych w następujące hasła: prawo małżeńskie w Kodeksie prawa
kanonicznego z 1983 roku; dlaczego nazwa „stwierdzenie nieważności
małżeństwa”?; domniemanie prawne o ważności małżeństwa;
ślub kościelny bez kościelnego procesu o stwierdzenie nieważności
małżeństwa?; nieważnie a niegodziwie zawarcie małżeństwa; skład
personalny sądu kościelnego; instytucja pojednania; koszty sądowe;
terminy w kościelnym procesie małżeńskim; czas trwania procesu
o stwierdzenie nieważności małżeństwa; zróżnicowanie w praktyce
sądowej; rzadko spotykane w małżeńskim procesie kościelnym przeszkody
małżeńskie; rzadko spotykane w małżeńskim procesie kościelnym
wady zgody; brak formy kanonicznej zawarcia małżeństwa; białe
małżeństwo; niedopełnienie związku małżeńskiego; rozwiązanie
ważnie zawartego małżeństwa; obrońca węzła małżeńskiego; różnice
pomiędzy Kodeksem kanonów Kościołów wschodnich a Kodeksem
prawa kanonicznego na przykładzie wybranych zagadnień z prawa
małżeńskiego; czy sądowi kościelnemu podlegają wyłącznie katolicy?;
umorzenie i zawieszenie kościelnego procesu małżeńskiego;
Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej; nieważność wyroku;
stan rzeczy osądzonej – czy można zmienić wyrok?; świadectwa
kwalifikacyjne; proces skrócony.
Druga część, Prawo w praktyce dla stron (s. 81–208), to spojrzenie
na proces małżeński jakby z punktu widzenia strony procesowej. Zawiera
ona bowiem odpowiedzi na najczęściej zadawane przez strony
Arletta Bolesta, Stwierdzenie nieważności małżeństwa…
– 115 –
pytania. Znajdziemy tutaj 41 wątków tematycznych: jak zawrzeć
ważne małżeństwo kościelne; miłość a zawarcie związku małżeńskiego;
nowo założona rodzina a kościelny proces małżeński; kwestia
dziecka w kościelnym prawie małżeńskim; zawarcie nowego związku
po kościelnym procesie małżeńskim; czy strona jest w stanie sama
zaangażować się w kościelnym procesie małżeńskim; aktywny udział
adwokata a strony w kościelnym procesie małżeńskim; dlaczego warto
szybko rozpocząć kościelny proces małżeński; najczęstsze błędy popełniane
przez strony w trakcie kościelnego procesu małżeńskiego;
możliwe trudności podczas kościelnego procesu małżeńskiego; najczęściej
stawiane pytania i poruszane problemy; specyficzne sformułowania
w kościelnym prawie małżeńskim; specyficzne elementy
procesu kościelnego o stwierdzenie nieważności małżeństwa; wybór
kościelnego sądu do przeprowadzenia procesu o stwierdzenie
nieważności małżeństwa kościelnego; stanowiska stron w kościelnym
procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego;
nietypowe rozwiązania w kościelnym procesie małżeńskim; etapy
kościelnego procesu o nieważność małżeństwa; wpływ czynników
na wybór przyczyny prawnej; schemat skargi powodowej; problemy
poruszane w skardze powodowej; dokumenty (załączniki) dołączane
do skargi powodowej; świadkowie; pytania w zakresie tematu
środków dowodowych; zmiany po ślubie a możliwość stwierdzenia
nieważności małżeństwa kościelnego; istota symulacji a nadużycia;
symulacja – wybrane zagadnienia; zasada niełączenia tytułów prawnych;
wzajemna sprzeczność niektórych przyczyn prawnych; poglądy
niezgodne z nauką Kościoła a nieważność kościelnego małżeństwa;
wyobrażenie o małżeństwie a zawarcie związku małżeńskiego; zawarcie
małżeństwa w kontekście zamiaru uzyskania korzyści; wiek
jako przyczyna nieważności małżeństwa kościelnego; stwierdzenie
nieważności małżeństwa kościelnego a zdrada; osoby trzecie jako
źródło dla przyczyn nieważności; współodpowiedzialność za ważność
związku małżeńskiego; ile razy strony procesowe mogą być wezwane
do trybunału kościelnego; publikacja akt; co znajduje się w aktach
sądowych o stwierdzenie nieważności małżeństwa?; co znajduje się
w aktach procesowych o stwierdzenie nieważności małżeństwa?;
o. Marek Saj
– 116 –
w jaki sposób należy odczytywać wyrok?; jednomyślność wyrokowania
dwóch instancji?
Następna i zarazem ostatnia część, Medycyna/psychologia prawna
(s. 209–336), omawia różne formy niezdolności mające wpływ na
ewentualną nieważność zawartego małżeństwa kanonicznego,
związane z kwestiami medycznymi czy psychologicznymi. Autorka
wskazuje 32 takie sytuacje, ujęte w następujące punkty: niezdolność
psychiczna do zawarcia małżeństwa; pojęcie istotnych obowiązków
małżeńskich; pojęcie istotnych przymiotów i elementów małżeństwa;
molestowanie seksualne a nieważność małżeństwa kościelnego; uzależnienia
jako przyczyna nieważności małżeństwa, nowe uzależnienia
– wiadomości ogólne; zakupoholizm; uzależnienie od internetu;
alkoholizm i narkomania; dopalacze; hazard; uzależnienie od seksu;
ADHD i agorafobia a niezdolność natury psychicznej; epilepsja a kościelny
proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa; niezdolność
natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich
– nerwica; niezdolność natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków
małżeńskich – schizofrenia; niezdolność natury psychicznej
do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich – depresja; przymus
i bojaźń w sensie prawnym a medycznym (psychiatrycznym); zaburzenia
psychoseksualne w kontekście impotencji i niezdolności natury
psychicznej; zaburzenia odżywiania a kościelny proces małżeński;
autyzm w kontekście kościelnego procesu o stwierdzenie nieważności
małżeństwa; zespół Aspergera w aspekcie kościelnego procesu o nieważność
małżeństwa; psychoza maniakalno-depresyjna; niezdolność
natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich
na przykładzie konkretnych zaburzeń; choroby fizyczne a niezdolność
natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich;
uwzględnienie dolegliwości somatycznych i psychicznych w kościelnym
procesie małżeńskim; AIDS w kontekście niezdolności natury
psychicznej; choroby skóry. Kiedy wyrok negatywny? Cz. I; pozostałe
przykłady chorób. Kiedy wyrok negatywny? Cz. II; kościelny proces
małżeński a choroba współmałżonka; cechy osobowości brane pod
uwagę przy rozwodzie cywilnym a kościelnym procesie małżeńskim;
aktywność zawodowa a niezdolność natury psychicznej do podjęcia
Arletta Bolesta, Stwierdzenie nieważności małżeństwa…
– 117 –
istotnych obowiązków małżeńskich; badania psychologiczne w trakcie
kościelnego procesu małżeńskiego.
Jak łatwo zauważyć dzięki przywołaniu poszczególnych tematów
omówionych w tej publikacji, pozwala ona dość dobrze zorientować
się nie tylko w samej procedurze procesu małżeńskiego, ale także
w przyczynach ewentualnej nieważności zawartego związku.
Całość rozważań wieńczy zakończenie (s. 337–340). Tutaj Autorka
nie streszcza przeprowadzonych badań, jak to się zwykle czyni, lecz
podkreśla sytuacje trudne w procesie, które wymagają specyficznego
podejścia, ale też i nowych prawnych uregulowań. Przywołuje
również zagadnienia omówione w pracy, które są nowymi tematami,
a obecnymi aktualnie w procesach kościelnych.
Po tym podsumowaniu zamieszczono jeszcze literaturę źródłową
(s. 337–340). Sądzę, że lepiej byłoby tę część nazwać po prostu bibliografią
i podzielić ją na źródła i literaturę. Abstrahując jednak od tego,
podany wykaz zawiera w sumie 81 pozycji, wśród których wyodrębnić
można osiem źródeł; z pozostałych 60 pozycji to literatura, a 13 odsyła
do stron internetowych.
Publikacja napisana została bardzo przystępnym językiem, pozwalającym
dotrzeć do różnego rodzaju adresatów, choć wprost
przeznaczona jest dla stron i świadków występujących w procesie
o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Mimo że pozbawiona jest
aparatu naukowego w postaci odesłań do poszczególnych pozycji
ujętych w literaturze źródłowej, to jednak opiera się na nauce
Kościoła dotyczącej tej problematyki. Nadto po każdym temacie
znajdziemy wykaz pozycji, które stanowiły dla Autorki bazę rozważań.
Ze względu na sposób prezentacji tej dość trudnej materii, jak
i niewątpliwą przydatność publikacji dla wymienionych odbiorców
można zdecydowanie powiedzieć, że jej cel został osiągnięty. Tak
przynajmniej można twierdzić po jej lekturze, ufając, że podobne
zdanie będą mieli jej czytelnicy.
Marek Saj CSsR